سخن ناشر

بسیار سفر باید تا پخته شود خامی

«سعدی»

گردش(سفر) همواره جايگاه ویژه‌ای را در فرهنگ شهری گری (تمدن) و اديان کشورهاي گوناگون جهان و به‌ویژه ايرانشهر با شهری‌گری 7000 ساله‌اش، داشته است. دانش عوام (فولکلور) کشورهايي مانند ايتاليا، يونان، چين و... پر است از افسانه‌ها، قهرمانان و آداب و آیین‌هایی که گردش، نقشي کليدي را در آن ايفا مي‌کند؛ ولی در هیچ فرهنگی گردشگری به مانند ایران اهمیت نداشته یا در گذشته ابزارهای آن فراهم نشده است.

در فرهنگ ما نيز به گونه‌ی روشن به سودهای سفر اشاره شده است. بسياري از اديبان و دانشمندان ایران زمین به بررسي مانداک (آثار) رواني گردش پرداخته‌اند و آن را در پديد آمدن نگرشي نو نسبت به جهان پیرامون هناینده (مؤثر) مي‌دانند. انبوه سفرنامه‌ها و زندگينامه‌ها نشانگر اين جستار (موضوع) است.

آري، به گفته‌ی سعدی بزرگ «بسيار سفر بايد تا پخته شود خامي.» برپایه‌ی آمار پخش شده به وسیله‌ی «سازمان جهاني گردشگري» تا سال 2020 ميلادي شمارگان گردشگران در سرتاسر گیتی به رقمي نزدیک به 6/1 ميليارد نفر خواهد رسيد. صنعت گردشگري پس از صنعت نفت و خودروسازي سومين صنعت بزرگ دنيا به‌شمار مي‌آيد و پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2010 ميلادي با پشت سر گذاشتن اين دو به بزرگترين صنعت دنيا فرگشت (تغییر) یابد. باشد که کشور ما نیز در این بالنگی جهانی بیشتر متجلی شود.

يکي از گونه‌های گردشگري که امروزه نيز بسيار رشد يافته است گردشگري فرهنگي است. آنچه به‌راستی در قلم استاد بزرگوار جناب عطایی در این نسک (کتاب) متجلی شده است.

در نگاه استاد عطایی و همکار گرانقدرشان، گردشگري فرهنگي معناي بنیادین گردشگري است. بسياري از گردشگران براي ديدن آداب و رسوم ما، لباس پوشيدن ما، مهرازی (معماری) ما، دين ما و بسياري ديگر از اجزاي فرهنگي ما، به ايران مي‌آيند. آن‌ها به ايران مي‌آيند تا در فضاي مسجد جامع اصفهان، فلسفه و عرفان اسلامي را جستجو کنند و شايد لحظه‌اي از فضاي ماشيني و تاريک دنياي صنعتي رهايي جويند. به پارسه (تخت جمشيد) مي‌روند تا با شهری‌گری چند هزار ساله ايران و گیتی آشنا شوند و انگشت شگفت بر دهان بگذارند. به ديدن فرهنگ فولکلور ما مي‌روند تا زيبايي زندگي ايرانيان را دریابند. آن‌ها با ديدن، آرامند... به دنبال آرامش روان‌اند. آن‌ها آرامش روان را در فرهنگ ما مي‌جويند. به‌راستي ما تا چه اندازه قدر اين گنج گران قيمت‌مان را مي‌دانیم و در پاسبانی آن می‌کوشیم!؟ و خدای را سپاس که نسک حاضر بخش زیادی از پرسش یاد شده را پاسخ می‌دهد.

باشد که چنین نسک‌هایی در ایران زمین چون این نسک (گردشگری فرهنگی) هم راهگشای دانش ما ایرانیان باشند هم با شناساندن راه‌های تازه، برای بالندگی صنعت گردشگری گام بردارند.

شاد باشید و دیر زی

دکتر مهدی داودی

بهمن ماه 1394

مقدمه

از آن روز که انسان‌ها سفر را برای تجارت آغاز نمودند، سال‌ها می‌گذرد و بعدها این مسافرت‌ها جنبه‌ی مذهبی، معنوی و آئینی به خود گرفت. اما در اواخر قرن19 و اوایل قرن20 میلادی گردشگری از شکل‌های ابتدایی خود خارج و تفکر گردشگری به‌منظور تفرج و گذراندن اوقات فراغت مطرح گردید.

گردشگری‌های اولیه که در اروپا میان انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها آن هم در طبقه‌ی اشراف اتفاق می‌افتد تنها به‌منظور آشنا شدن با محیط کشور همسایه و تفرج و گشت و گذار صورت می‌گیرد و داستان گردشگری و ایجاد یک سازمان برای جابجایی و اسکان مسافران که از طبقه‌ی اشراف نیز می‌باشند، فکر اولیه‌ای برای گردشگری می‌شود.

اما در این مبحث که ما به آن پرداخته‌ایم یعنی گردشگری فرهنگی، سفری است که تنها به منظور تفریح و تفرج و گذراندن وقت انجام نمی‌پذیرد، بلکه در آن بازدید از مکان‌ها و شهرهایی که در روند تاریخ و فرهنگ دنیا مؤثر بوده‌اند صورت می‌پذیرد.

در این رویکرد ویژه به گردشگری، گردشگر با مشاهده‌ی میراث فرهنگی و تاریخی کشورهای متفاوت به گنجینه‌ای بس بزرگ دسترسی پیدا می‌کند. او همچون کسی می‌شود که از درون تاریخ و قرون و اعصار، گویی به جستجوی هویت و ماهیت خویش می‌پردازد.

انسان گم شده در اواخر قرن بیستم در گردشگری فرهنگی است که می‌تواند مجدداً به وحدت و صلح برسد زیرا پر واضح است که با نگرش در تمدن‌های باستانی از بین رفته، می‌توان به این حقیقت دسترسی پیدا کرد که آنچه بقا را برای انسان فراهم می‌کند، تنها صلح و دوستی و امنیت است.

در این رویکرد، سابقه‌ی 7000 ساله‌ی ایران زمین که از اعصار کهن تاکنون ردپای تهاجم و دست اندازی‌های بسیاری را در حافظه‌ی تاریخی خود دارد، و همچنان بستر کهن خود را حفظ نموده و انواع زبان‌ها، گویش‌ها و فرهنگ‌های مختلف شده را در خود جای داده است. در این رنگارنگی آنچه به‌عنوان مزیت شناخته می‌شود گردشگرپذیری با رویکرد فرهنگی است.

کشور ما می‌تواند پذیرای گردشگران فرهنگی بیشماری از سایر نقاط جهان باشد، در آمارهای جهانی گردشگری، کشور ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری جزو 10 کشور برتر دنیاست اما از نظر درآمد در این حوزه در جایگاه 55اُم قرار دارد.

ایرانیان پاک نهاد و نیک سرشت با دلی گشاده و قلبی مهربان آماده‌ی پذیرایی از گردشگرانی هستند که برای بازدید از مکان‌های باستانی و تاریخی وارد این کشور می‌شوند. اما امکانات در کنار سایت‌های فرهنگی معمولاً کم و ناچیز است. امیدواریم با معرفی گردشگری فرهنگی بتوانیم به تشریح فضای فرهنگی و گردشگری کشورمان بپردازیم و بتوانیم یادآور کمبودها و راه حل‌هایی مناسب برای حل این مسئله باشیم و در این رویکرد سبب ساز جذب گردشگر و رشد گردشگری در کشور عزیزمان نیز باشیم.

صنعت گردشگری امروزه در بسیاری از کشورها که از پتانسیل بالایی برای گردشگری نیز برخوردار نیستند به‌عنوان یک صنعت پر رونق مورد توجه و استفاده قرار گرفته است و آنها از این صنعت به رشد و توسعه و نیز کسب درآمد پرداخته‌اند.

حیف است کشور ما با این پتانسیل بالا در جذب گردشگر از مواهب این صنعت سبز و پر درآمد بی‌بهره بماند.

در فصل پایانی این کتاب به طرح گردشگری ویژه‌ای با عنوان گردشگری انرژی خواهیم پرداخت، گردشگری با رویکردی فرهنگی و معنوی که توسط دکتر ساناز صنایع گلدوز و دکتر سید عباس عطائی ابداع و در سه کنفرانس بین‌المللی مورد ارزیابی و دفاع قرار گرفته است. نوعی گردشگری که کاملاً هدفی سبز در جهت حفظ و حمایت از محیط زیست را دنبال می‌کند و رویکردی صلح طلبانه دارد.

امید است که با تلاش مسئولین امر گردشگری و نیز محققین و دانشجویان گردشگری و هوشمندی مردم عزیزمان بتوانیم روزی به جایگاه واقعی خود در صنعت گردشگری دست یابیم.

دکتر سید عباس عطائی

فاطمه سپهریان بهاری نژاد

دیماه 1394